6 خرداد 1389 / 13 جمادی الثانی 1431 / 27 می 2010


عبدالجواد اديب نيشابوري معروف به اديب اول در حدود سال 1242 ش (1281 ق) در يكي از روستاهاي اطراف نيشابوربه دنيا آمد. وي در چهارسالگي بر اثر بيماري آبله نابينا گرديد و پس از مداواي بسيار، اندكي از بينايي چشم چپ را به دست آورد. اديب داراي حافظه‏اي قوي بود و در اندك زماني خواندن و نوشتن فارسي و عربي را آموخت. او در 16 سالگي عازم مشهد شد و درس خود را ادامه داد. كم كم به تدريس روي آورد و هر سال حوزه درسش رونق مي‏يافت و شاگردان فاضلي در حلقه درسش پرورش يافتند. با اين كه بر اثر كم بينا بودن، مطالعه برايش بسيار سخت بود ولي او معلومات فراواني را با مطالعه به دست آورد. اديب علاوه بر فنون ادبي، در حكمت الهي و طبيعي، نجوم، حساب، جبر و هندسه و... مهارت داشت و از طب علمي، فقه، اصول، حديث و رجال نيز بهره‏اي وافي داشت. ديوان اشعار اديب به نام "لَئالي مكنون" و نيز رساله‏اي در جمع بين عروض فارسي و عربي و شرح مُعَلَّقات سبعه از جمله آثار اوست. سرانجام اين شاعر وارسته و مربي نمونه پس از چهل و سه سال تدريس، در ششم خرداد 1305 ش برابر با پانزدهم ذي قعده سال 1344ق در 64 سالگي دارفاني را وداع گفت و در حرم مطهر رضوي(ع) در مشهد مقدس مدفون گرديد.
محمد بن عبدالوهاب قزويني در حدود 1255 ش (1294 ق) در تهران تولد يافت. وي تحصيلات علوم قديمه را در تهران به پايان رساند و پس از مدتي از محضر درس فقه آيت‏اللَّه شيخ فضل اللَّه نوري و كلام و حكمت قديمِ شيخ علي نوري بهره برد. محمد قزويني همچنين از استاداني همچون ميرزا حسن آشتياني، شيخ هادي نجم‏آبادي، سيد احمد اديب پيشاوري، محمد مهدي قزويني و ذكاءالملك فروغي استفاده نمود و زبان فرانسه را نيز فراگرفت. علامه قزويني در سايه استعداد شگفت‏آور خود، مراتب علمي را طي كرد و به كسب علوم و تحقيق در مباني هنر و فلسفه پرداخت. وي در سال 1283 ش به دعوت برادر خود ميرزا احمد خان به انگليس و فرانسه و بعد به آلمان رفت و با مستشرقان اروپايي از جمله "هانري ماسه"، "ادوارد براون" و "ولاديمير مينورسكي" آشنا شد و با آنان در مسائل فرهنگي ايران همكاري نمود. علامه قزويني در سال 1318 ش پس از حدود 35 سال اقامت در اروپا به ايران بازگشت و پيوسته به تعليم و تدريس و مطالعه پرداخت. وي از نوادر نوابغي بود كه وسعت معلومات جديد و قديم را با غريزه كنجكاوي و دقت در هر چيز و داشتن روش انتقادي علمي و انصاف و بي‏طرفي را جمع داشت. بزرگ‏ترين فضل قزويني اين است كه وي پس از آن كه علوم قديم و اسلامي را فراگرفت، چون گذارش به اروپا افتاد، بر اثر عشق سوزاني كه به فراگرفتن هر چيز داشت، تحقيقات انديشمندان آن سرزمين را نيز مورد مطالعه دقيق قرار داد. دامنه آثار علامه قزويني كتب متعددي مي‏باشد كه شامل تصحيح مرزبان نامه، چهار مقاله عروضي، تذكرة لباب‏الالباب، ترجمه لوايح جامي به فرانسه و تأليف رساله‏هاي گوناگون. از شايسته‏ترين خدمات به جاي مانده از علامه قزويني در فرهنگ و ادب ايران، تهيه عكس و نسخه‏برداري از كتب خطي فارسي موجود در موزه‏هاي اروپا است. او ده سال آخر عمر را در ايران سپري كرد و سرانجام در جمعه 6 خرداد 1328 ش برابر با 28 رجب 1368 ق در 86 سالگي در تهران دار فاني را وداع گفت و در جوار حضرت عبدالعظيم در ري به خاك سپرده شد.
حضرت امام علي(علیه السلام) سالياني پس از حضرت زهرا(سلام الله عليها) ، به سفارش برادر خود عقيل كه از علماي نَسَب شناس بود و خاندان‏هاي عرب را به خوبي مي‏شناخت، با فاطمه‏ي كلابيه ازدواج كرد. اين بانوي بزرگوار از امام علي(علیه السلام) چهار پسر به نام‏هاي عباس، جعفر، عبداللَّه و عثمان آورد و به اُمّ‏البنين يعني مادر پسران معروف گرديد. هر چهار پسر ام‏البنين در واقعه‏ي خونين كربلا به رسيدند و او در برابر اين مصيبت صبر نمود. وي پس از اطلاع از حادثه‏ي عاشورا، عبيداللَّه، فرزند پسرش عباس را همراه خود به قبرستان بقيع مي‏بُردْ و اشعاري در رثاي فرزندانش مي‏سرود. مردم مدينه نيز جهت شنيدن ندبه‏ي اين بانوي بزرگوار در آن محل جمع مي‏شدند و مي‏گريستند. ام‏البين سه سال پس از عاشوراي سال 61 ق در مدينه درگذشت و در همان شهر به خاك سپرده شد.
ابوعلي محمد بن حسن بصري معروف به ابن هيثم از حكما و اطبّاي نامي اسلامي است كه علاوه بر تبحّر علمي در طب، بسياري از كتب ارسطو و جالينوس را شرح و تلخيص كرده و به تاليفات بسياري در زمينه‏ي نجوم، هندسه، منطق، حساب و تشريح پرداخته است. ابن هيثم به هنگام مطالعه درباره‏ي انعكاس نور، بي آنكه به طور مستقيم به موضوع انكسار و شكست نور اشاره كند نتيجه گرفت كه ميان زاويه‏ي تابش نور و زاويه‏ي بازتاب آن، يك رابطه برقرار است. از ديگر اقدامات ابن‏هيثم، ابداع روش‏هاي جديدي در علم رياضيات مي‏باشد. همچنين شرح اصول تاريكخانه و اختراع ذرّه‏بين از ديگر كارهاي برجسته‏ي اين دانشمند مسلمان است. اين اختراعات در كشفيات كِپلر و گاليله، ستاره شناسان مشهور اروپا در قرن‏هاي آينده، تاثير زيادي داشت و در صنعت سينما نيز مورد استفاده قرار مي‏گيرد. ابن هيثم در زمان حاكم بامراللَّه ششمين خليفه‏ي فاطمي در مصر، متصدي بعضي امور سياسي بود، اما وي به خاطر اين كه در ستم و ظلم‏هاي او مساعدت نكرده باشد، خود را به ديوانگي زد ولي بعد از مرگ خليفه‏ي فاطمي اظهار عقل نمود و به تدريس در دانشگاه جامع الازهر پرداخت. يكي از مهم‏ترين آثار ابن هيثم، كتاب المَناظِر است كه به زبان انگليسي ترجمه شده و از جمله منابع اصلي مطالعات كپلر در زمينه‏ي نجوم بوده است.
جعفر بن حسن مشهور به محقق حلي در سال 602 ق در شهر حله در عراق به دنيا آمد. پس از كسب مقدمات، در حلقه‏ي درس اساتيد زمان حاضر شدو پس از سالياني، عالمي بزرگ و استادي توانا گشت. علامه حلي، ابن داود حلي، سيدبن طاووس و... از زمره‏ي شاگردان وي مي‏باشند. پس از حمله‏ي مغول، حوزه‏ي بزرگ بغداد ويران گشت و تلاش محقق حلي در رونق حوزه‏ي حله بسيار موثر و چشمگير بود. محقق حلي در نوشتن آثار علمي يد طولايى داشت و كتب جاودانه‏اي را تقديم حوزه‏ي دين و علم نموده است. از جمله‏ي اين آثار، كتاب ارزشمند شَرايعُ الاسلام مي‏باشدكه يكي از كتب مهم فقهِ استدلالي است. محقق حلي سرانجام پس از عمري پربار، 74 سالگي در حله به سوي معبود شتافت و در همان جا به خاك سپرده شد. آرامگاه وي زيارتگاه حق‏جويان و دوستداران علم و حقيقت است.
گروه سربداران، امين الدين عبدالرزاق را در تاريخ 12 شعبان سال 737 به سرداري خود انتخاب كردند. آنها به دليل كمي تعداد و ضعف قدرت، قيام خود را به شكل دستبرد به قافله‏ها شروع كردند. پس از به دست آوردن اموال و اسباب لازم ،عبدالرزاق بر خواجه علاءالدين محمد، وزير خراسان غلبه كرده و پس از كشتن وي شهر سبزوار را به تصرف خود درآورد. از آن پس، شهر سبزوار را كه از روزگار قديم، مردم آن به تشيع اشتهار داشتند مركز خود ساختند و با درويشان و مرداني كه به دوستي آل علي مشهور بودند، رابطه برقرار كردند.
لوچيا دلا، روبيا هنرمند برجسته ايتاليايى در 13 فوريه 1400م در فلورانس ايتاليا به دنيا آمد. وي از جواني به زرگري روي آورد اما پس از چندي به عنوان يك هنرمند و مجسمه‏سازي برجسته مطرح گرديد. در اين زمان برخي آثار وي نشان‏گر استفاده او از نمونه‏هاي باستاني و هم‏چنين روحيه شاد و انسان‏دوست او مي‏باشد. وي قبل از آن موفق شده بود كاربرد لعاب سرب شيشه‏اي راكشف نمايد و در واقع اسلوب استفاده از لعاب‏هاي مختلف رنگي در مجسمه‏هاي سفالين را ابداع نمايد. اين مسئله باعث محدود شدن آثار وي به كارهاي تزئيني و معماري گرديد و در نتيجه مسير كارهاي وي به سوي سفارش‏هاي بزرگ و پرزرق و برق و تجملاتي سوق داده شد. با اين حال از ارزش كار و آثار روبيا نكاست. وي بعدها درهاي برتري كليساي جامع، تنديس كودكان يتيم و ده‏ها اثر ديگر را پديد آورد. از ديگر آثار روبيا پنج لوح مرمرين براي برج حوتو است. در سال‏هاي بعد سردر صندوق‏خانه كليسا رابا الواح سفالين آراست. اين الواح حاوي صحنه‏هايى از رستاخيز و صعود مسيح(ع) بود و به سبب تازگي، ظرافت ذوق و سليقه بكار رفته در آنها مورد تمجيد و ستايش واقع شد. از روبيا آثار فراواني در بسياري از شهرها و موزه‏هاي جهان وجود دارد، كارگاه و هنر وي پس از مرگش در خاندانش ادامه يافت. لوچيا دلا، روبيا سرانجام پس از 82 سال زندگي در 27 مه سال 1482م درگذشت.
رابرت كُخ باكتري شناس و پزشك برجسته آلماني در 11 دسامبر 1843م در شهر هارتْزْ آلمان به دنيا آمد. وي پس از پايان تحصيلات خود در رشته پزشكي، مطالعات و تحقيقات گسترده‏اي را درباره علل برخي از بيماري‏ها هم‏چون وبا، سل و سياه زخم آغاز كرد. كُخ پس از تكميل روش كشتِ ميكروب‏ها، آن‏ها را به وسيله رنگ كردن در زير ميكروسكوپ مشاهده كرد و پي برد كه باسيل‏هاي بسيار كوچكي در خون گوسفند يا حيوان مريض وجود دارد. كخ عاقبت توانست با پرورش و نگهداري اين باسيل، نظريه خويش را اثبات نموده و سرم اين مرض را بسازد. اين عمل باعث شد كه از تلفات زياده از حد احشام جلوگيري شود. كخ در سال 1880م به عضويت شوراي سلطنتي بهداشت برلين انتخاب گرديد و از آن پس تحقيقات خود را براي كشف ميكروب سل كه از ديرباز به طاعون سفيد مشهور بود، آغاز كرد. اين مطالعات در نهايت منجر به كشف ميكروب سل در 24 مارس 1882م شد و كُخ پس از چندي اعلام كرد كه مي‏توان همه جانداران را در اثر تلقيح اين سرم از امراض مختلف مصون داشت. در سال 1905، كخ به دليل تلاش در راه گسترش علم و كشف باسيل سل، موفق به اخذ جايزه نوبل پزشكي شد و دانشمندان زمان، پس از تاييد نظرات او، وي را در شمار بزرگ‏ترين مكتشفين قرار دادند. كخ سفرهاي زيادي به افريقا براي تحقيق درباره مرض خواب، مالاريا و طاعون انجام داد و دريافت كه مرض خواب كه هزاران افريقايى را به كام مرگ كشانده بود، در اثر نيش پشه‏اي به نام تسه تسه است. به تدريج كخ در اثر فعاليت زياد و ناراحتي‏هاي ناشي از آن مريض و ضعيف گرديد، تا اين‏كه كاشف سل كه خود نجات دهنده جان ميليون‏ها انسان بود در 27 مه 1910م در 67 سالگي بر اثر مرض سل درگذشت. رابرت كُخ بدون شك بعد از لويي پاستور كاشف پني‏سيلين، بزرگ‏ترين ميكروب شناس دنيا است و خدمات ارزنده او در راه بسط علم، هيچ‏گاه از يادها نخواهد رفت.
با آغاز استعمار شمال افريقا توسط غارتگران اروپايى، ساكنان و قبايل مناطق در برابر استعمارگران به مقابله برخاستند و خواهان خروج آنان از سرزمين‏هاي خود شدند، يكي از اين افراد، عبدالكريم رِيفي رهبر قيام مسلمانان ناحيه رِيْفْ مراكش بود كه سال‏ها با متجاوزين اسپانيايى جنگيد و پيروزي‏هاي چشم‏گيري نيز به دست آورد. پيروزي‏هاي او بر ارتش اسپانيا، وحشت قواي فرانسه را كه در شمال افريقا داراي متصرفاتي بود، برانگيخت. از اين رو، در اوايل سال 1924م نيروهاي فرانسوي به منظور جلوگيري از گسترش قيام مردم منطقه ريف به كمك اسپانيا آمدند و تهاجم همه جانبه‏اي را عليه مردم اين منطقه آغاز كردند. سرانجام با دستگيري رهبران جنبش ضد استعماري و كشتار هزاران نفر از مردم اين منطقه، قيام مردم مراكش در 27 مه 1926م سركوب شد. (ر.ك: 18 فوريه)
استبداد و فساد حكومت در زمان عدنان مُندَرِس نخست وزيرتركيه باعث وقوع اعتراضاتي در شهرهاي اين كشور گرديد. به همين دليل، دولت اعلام حكومت نظامي نمود و به وسيله نيروهاي مسلح، تظاهرات مخالفين را در هم شكست. در سوم ماه مه 1960، ژنرال جمال گورسِل، فرمانده نيروي زميني ارتش تركيه، در نامه‏اي به عدنان مندرس خواستار توجه به لزوم انجام اصلاحات سياسي در كشور به منظور مهار مقاومت‏هاي مردمي به ويژه اعتراضات دانشجويى شد كه اين درخواست با بي‏توجهي مندرس روبرو گرديد. در روز 21 همان ماه، تعدادي از افسران ارتش دست به اغتشاشاتي زدند و سرانجام در 27 مه 1960م، دولت مندرس با يك كودتاي نظامي كه از طرف كميته وحدت ملي به رهبري ژنرال گورسل صورت داده شده بود، سرنگون شد و اين كميته قدرت را در دست گرفت. در روز بعد از كودتا ژنرال گورسل به قدرت رسيد و سپس به رياست جمهوري تركيه دست يافت. عدنان مندرس نيز، چند ماه بعد به اتهام سوء استفاده از قدرت و زير پاگذاشتن قانون اساسي و... اعدام شد.
جواهر لعل نهرو، سياستمدارِ استقلال‏طلب و اولين نخست وزير هند، در 14 نوامبر سال 1889م در اللَّه‏آباد هند به دنيا آمد. وي پس از اتمام تحصيلات خود در رشته حقوقِ دانشگاه كمبريج انگلستان، به قضاوت در هند مشغول شد. نهرو در سال 1918م به پارلمان هند راه يافت و در 1929م به رياست پارلمان رسيد. او در1920 درنهضتي كه به رهبري مهاتما گاندي با هدف آزادي هند از سلطه سياسي انگلستان به راه افتاد شركت كرد و با نهضت‏هاي ملي همراهي نمود. نهرو در طول مبارزات ضداستعماري خويش 10 بار دستگير و زنداني شد و روي هم رفته، در حدود سيزده سال از عمر خود را در زندان گذراند. نهرو در سال‏هاي زندان هم بيكار ننشست و به نگارش كتب مختلفي پرداخت. نهرو در همين سال‏ها، طي مسافرتش به مسكو تحت تاثير ماركسيسم قرار گرفت و بعضي از روش‏هاي مبارزه كمونيست‏ها را در هند به كار بست. البته مهاتما گاندي كه مبتكر اصل مبارزه منفي بود، غالباً با نظريات نهرو درباره شدت عمل و تحرك بيشتر در مبارزه مخالفت مي‏كرد. نهرو نيز كه از نفوذ كلام گاندي در ميان مردم هند آگاه بود و در عين حال احترام عميقي نسبت به او داشت، روش‏هاي خود را در مبارزه تعديل مي‏نمود. جواهر لعل نهرو پس از استقلال هند، به عنوان اولين نخست وزير اين كشور انتخاب شد و تا زمان مرگ، به مدت هفده سال، رهبري بلامنازع هند را برعهده داشت. نهرو در اين مدت در صحنه سياست بين‏المللي نيز درخشيد و همواره به عنوان يك شخصيت برجسته و صلح‏دوست مورد احترام مجامع جهاني بود. وي بنيادهاي سياسي - اقتصادي هند را پايه‏گذاري كرد و از يك كشور استعمارزده و بلاديده و دستخوش تفرقه، قدرت يكپارچه‏اي را در جنوب آسيا پديد آورد. كار مثبت عمده نهرو براي هند، اصرار وي بر اين امر بود كه هند به صورت يك دموكراسي غيرمنفك از آرمان‏هاي دنيايي و غيرديني باقي بماند. وي با گذراندن قانوني، نظام طبقه در هند را برانداخت و كارهايي كه براي از بين بردن فقر و عقب‏ماندگي انجام داد، سبب ايجاد انقلاب اساسي اجتماعي و اقتصادي شد. نهرو از قهرمانان استقلال هند و از رهبران متفكر مبارزات مردمي اين كشور طي سال‏هاي استقلال به شمار مي‏رود. او هم‏چنين به اتفاق جمال عبدالناصر و ژوزف تيتو و احمد سوكارنو رهبران وقت مصر، يوگسلاوي و اندونزي از بنيان‏گذاران جنبش عدم تعهد به شمار مي‏روند و حيثيتي بين‏المللي دارند. جواهر لعل نهرو در ژانويه 1964م دچار حمله قلبي شد و نيمي از بدنش فلج گرديد تا اين‏كه سرانجام در بيست و هفت مه 1964م در هفتاد و پنج سالگي درگذشت.
آغاز شهرت تورناتوره، با فیلم سینما پارادیزو بود که توانست جایزه اسکار بهترین فیلم غیر انگلیسی‌زبان را بدست آورد. از فیلم‌های بعدی وی که توانست نظر مثبت منتقدان را جلب کند، می‌توان یک تشریفات ساده، افسانه ۱۹۰۰،ستاره ساز و مالنا را نام برد.
/ن